Powszechnie dość dużo mówi się o wpływie genów i wychowania na rozwój psychiczny i emocjonalny dzieci. Tematem często pomijanym lub przynajmniej niedocenianym jest omówienie wpływu rówieśników na rozwój emocjonalny dziecka, w tym jego pozycji w grupie rówieśniczej. Są też tacy, którzy twierdzą, że socjalizacja i nabywanie umiejętności społecznych rozwija się przede wszystkim w grupie rówieśniczej, a rola rodziców była i jest wyolbrzymiana (J. Harris, S. Pinker)
1.Grupa rówieśnicza jako ważny element rozwoju dziecka
Grupa rówieśnicza to jedno z najistotniejszych środowisk, w którym dziecko rozwija swoje umiejętności społeczne, emocjonalne i poznawcze. Od najmłodszych lat, poprzez przedszkole i szkołę, dziecko zaczyna identyfikować się z grupą i kształtuje swoje zachowania w oparciu o relacje z rówieśnikami. Już najmłodsze niemowlęta interesują się innymi niemowlętami choć początkowo objawia się to jedynie wpatrywaniem w nie. Od około 3 roku życia chłopcy wolą bawić się z chłopcami a dziewczynki z dziewczynkami.
Bardzo ważne dla rozwoju dziecka jest to, czy jest ono lubiane w grupie. Do oceny tego służą rozmaite techniki socjometryczne, np. daje się dzieciom listę z pytaniami typu „z kim lubisz się bawić”. Innym sposobem jest oczywiście obserwacja grupy dzieci, np. na placu zabaw, poprzez co tworzy się obraz struktury społecznej. Dzięki takim badaniom (Shaffer 2018) udało się stworzyć pięć typów statusu socjometrycznego: dzieci popularne, odrzucane, lekceważone, kontrowersyjne i przeciętne.
2. Wpływ statusu w grupie na samoocenę
Dzieci, które posiadają wyższy status w grupie rówieśniczej, często doświadczają większego poczucia przynależności i akceptacji, co wpływa na ich pozytywną samoocenę. Z kolei dzieci, które znajdują się na niższym statusie lub są izolowane, mogą mieć trudności z budowaniem pewności siebie, co może prowadzić do problemów emocjonalnych, takich jak lęk, depresja, czy niskie poczucie własnej wartości.
Jak wskazują badania – pierwotny status w grupie rówieśników wpływa na dalsze zdolności przystosowawcze. Np. dzieci określane jako popularne wykazują w późniejszych latach wyższą towarzyskość oraz wyższy poziom zdolności poznawczych. Natomiast dzieci określane jako odrzucone wykazują podwyższone ryzyko późniejszych zaburzeń psychicznych jak również trudności przystosowawczych w szkole.
3. Wzorce zachowań w grupie rówieśniczej
Dzieci uczą się od rówieśników, jak reagować na różne sytuacje społeczne, co może kształtować ich umiejętności interpersonalne. Wyższy status w grupie może często wiązać się z większą zdolnością do przewodzenia, a także wyrażania swoich emocji w sposób zdrowy i zrównoważony. Z kolei dziecko, które ma trudności z odnalezieniem swojej roli w grupie, może doświadczać niepewności, co z kolei wpływa na jego zdolności społeczne.
4. Presja rówieśnicza
Presja rówieśnicza może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Z jednej strony dzieci, które są w grupie wspierających rówieśników, mogą rozwijać pozytywne postawy i umiejętności, takie jak współpraca czy empatia. Z drugiej strony, dzieci poddawane negatywnej presji grupy, np. w zakresie zachowań ryzykownych, mogą doświadczyć zaburzeń emocjonalnych, takich jak lęki, agresja czy izolacja.
5. Współzależność między pozycją w grupie a rozwojem emocjonalnym
Dzieci o wyższej pozycji społecznej mogą częściej pełnić funkcje liderów grupy, co uczy je odpowiedzialności i podejmowania decyzji. Z kolei dzieci o niższej pozycji mogą potrzebować wsparcia w budowaniu poczucia własnej wartości i uczucia akceptacji, aby nie popaść w stany depresyjne lub nie wycofać się społecznie.
6. Jak wspierać dziecko w grupie rówieśniczej?
Rodzice mogą wspierać swoje dzieci w rozwoju emocjonalnym i społecznym, pomagając im radzić sobie z wyzwaniami związanymi z pozycją w grupie. Ważne jest, aby:
- Uczyć dziecko rozwiązywania konfliktów i asertywności.
- Wspierać rozwój umiejętności nawiązywania zdrowych relacji.
- Pomagać dziecku rozumieć emocje i zachowania innych, rozmawiać o nich z dzieckiem
- Rozmawiać o wartościach i akceptacji, ucząc dziecko, że warto być sobą, niezależnie od tego, jaka jest pozycja w grupie.
7. Znaczenie współpracy z nauczycielami i specjalistami
Współpraca z nauczycielami, psychologami szkolnymi i terapeutami może pomóc w identyfikowaniu trudności emocjonalnych związanych z grupą rówieśniczą. Dzięki temu dziecko może otrzymać odpowiednie wsparcie, które pomoże mu lepiej odnaleźć się w grupie, niezależnie od swojej pozycji społecznej.
